Covid-19 pandemisinde aşıların üretilip uygulanmaya başlanması ile birlikte belirli ülkelerde vaka sayılarının önemli ölçüde azalmaya başladığını görmek mümkün. Farklı ilaç firmaları tarafından geliştirilen farklı aşı türleri bazı ülkelerde seçmeli olarak bazı ülkelerde ise tek tip aşı şeklinde vatandaşlara sırayla uygulanır. Sağlık çalışanları, kronik hastalıkları bulunan kişiler, ileri yaştaki bireyler gibi öncelikli gruplardan başlanarak uygulanır.

Covid-19 Aşısı Nasıl Çalışır?
Covid 19 aşı çeşitleri ve genel olarak aşılar, vücudun savunma mekanizmasını aktif hale getirmeyi amaçlar. Enjekte edilen aşıdaki zayıflatılmış mikroplar vücudumuz tarafından tanınır ve üretilen antikorlar ile birlikte kolaylıkla yok edilir. Sonrasında ise bu antikorlar vücudumuzda bir süre nöbette kalmaya devam eder. Bu sayede tanınan bu mikroplara karşı bir bağışıklık oluşması sağlanır.

Aşı Çeşitleri:

Viral Vektör Tabanlı Aşılar: Zayıflatılmış ve etkisiz hale getirilmiş olan virüslerin vücuda enjekte edilmesiyle gerçekleştirilen bu aşılarda etkisiz özellikteki virüslere karşı vücut tarafından bağışıklık yanıtı oluşturulması hedeflenir.

RNA Tabanlı Aşılar: Virüslerde bulunan RNA adlı genetik materyalin vücuda enjekte edilmesi yoluyla uygulanır.

İnaktif Aşılar: Vücutta üreyerek çoğalması engellenmiş olan virüslerin vücuda enjekte edilmesi ile gerçekleştirilir.

Alt Ünite Aşılar (Subunit Aşılar): Virüslerde bulunan cansız yapıdaki protein zarların kullanımı ile üretilir.
Canlı Aşılar: Zayıflatılarak hastalık yapamayacak düzeye getirilmiş olan canlı virüslerin enjekte edilmesi ile uygulanır. Bu aşılar bağışıklık sistemi zayıf olan kişiler için hastalığa yakalanma riski oluşturur.

Covid-19 Aşılarının İçeriği Nedir?
Covid 19 aşı çeşitleri ve benzer aşıların içinde birçok madde bulunmaktadır. Bunlar şunlardır:

1-)Aktif İçerik
Aktif içerik, antijen olarak adlandırılan, bağışıklık sistemin harekete geçmesini sağlayan asıl etken maddedir. Çeşitli yöntemlerle elde edilmekte ve aşıya dahil edilmektedir. Aşı içerisinde oldukça az bir oranda bulunmaktadır.

2-)Antibiyotik
Antibiyotik ile birlikte aşı içinde bulunan organizmaların gelişmeleri engellenir.

3-)Jelatin
Jelatin, özellikle canlı virüs aşılarında ısı nedeni ile etken maddesinin artmasının ve patojene dönüşmesinin engellemesi amacı ile kullanılmaktadır. Bu jelatinler tavuk, balık gibi hayvanlardan edilmektedir. Bazı kişilerde alerji oluşturabilmektedir. Ancak bu ihtimal oldukça düşüktür.

4-)İnsan ve Hayvan Hücre Örnekleri
İnsan veya hayvanlardan alınan hücre örnekler aşılarda kullanılmaktadır. Bazı virüsler insanlarda, bazıları ise hayvanlarda üremekte olduğundan tercih edilmektedir.

5-)Tiyomersal
Tiyomersal, aşılara koruma amaçları dahil edilen bir maddedir. Aşıda mikropların üremesini engellemektedir.

6-)Aliminyum Tuzlar
Aliminyum tuzlar, aşıda bulunan etken maddelerin daha yavaş olarak yayılmasını sağlamaktadır. Böylece aşı, bağışıklık sistemi üzerinde daha fazla etki yaratabilmektedir.

Covid-19 Aşıları Güvenli mi?
Aşıların üretimi sırasında gerçekleştirilen bilimsel çalışmalar sırasında belirli gönüllüler denek olarak kullanılır. Bu kişilere aşı yapıldıktan sonra belirli bir süre boyunca kişiler takip altında tutulur. Aşı olan kişilerde hastalığa yakalananların olup olmadığı, yakalananlar var ise bunların genellikle hangi gruplar olduğu, ne kadar kişinin hastalığa yakalandığı, hangi yan etkilerin görüldüğü gibi faktörler belirlenir ve elde edilen sonuçlara göre aşı onaylanır ya da reddedilir. Faz 1, faz 2 test aşamalarını tamamlayan aşılarda faz 3 olarak adlandırılan son bir test aşaması gerçekleştirilir ve denekler iki farklı gruba ayrılarak bir gruba etkisiz bir aşı (plasebo), diğer gruba ise üretilen normal aşı uygulanır. Bunun ardından belirli bir süre geçtikten sonra güvenli olduğu tespit edilen aşılar onaylanır. Dünyayı etkisi altına alan Covid-19 pandemisi ise özel ve ciddi bir durum olması nedeniyle acil kullanım izni prosedürleri ile hızlı bir şekilde piyasaya sürülmek durumunda kalmıştır.

Covid-19 Aşı Türleri ve Aşılar Arası Farklar
Günümüzde Covid-19 aşısı olarak bilinen ve uygulanmış olan yedi farklı aşı türü söz konusudur. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

SİNOVAC - CORONAVAC AŞISI
Çinli bilim adamları tarafından geliştirilmiş olması nedeniyle ülkemizde Çin aşısı olarak da bilinen Coronavac aşısı, Sinovac adlı firma tarafından üretilir. Viral vektör tekniği baz alınarak üretilen bu aşıda başarı oranının %50’nin üzerinde olduğu, aşının özellikle de enfeksiyona yakalanan kişilerde yoğun bakıma ihtiyaç duyma oranını önemli bir ölçüde düşürdüğü tespit edilmiştir. Viral vektör tabanlı bir aşı olması nedeniyle Sinovac aşısı, Biontech ve Moderna’nın aksine çok düşük saklama sıcaklıklarına ihtiyaç duymaz ve klasik soğutucu dolaplarda muhafaza edilebilir.

PFİZER - BİONTECH AŞISI
Merkezi Almanya’da bulunan Pfizer adlı ilaç şirketi tarafından geliştirilen Biontech aşısı, RNA tabanlı bir aşı olup %90 gibi yüksek bir başarı oranına sahiptir. FDA (Amerika Birleşik Devletleri Gıda ve İlaç İdaresi) tarafından acil kullanım izni verilmiş olan bu aşı ilk olarak İngiltere’de uygulanmaya başlamıştır. Bozulmadan uzun bir süre boyunca dayanıklılığını koruyabilmesi için Biontech aşısı -70 derece gibi çok düşük bir sıcaklıkta muhafaza edilmelidir.

ASTRAZENECA AŞISI
Viral vektör tabanlı aşılardan bir diğeri olan Astrazeneca aşısı, Astrazeneca şirketi ile Oxford Üniversitesi tarafından ortak olarak geliştirilmiştir. Başarı oranı yaklaşık olarak %70 olarak tespit edilmiştir. Bu oran Moderna ve Biontech aşıları ile karşılaştırıldığında daha düşük olsa da aşının düşük bir maliyete sahip olması ve normal soğutucular içerisinde uzun süre saklanabilmesi gibi önemli avantajları vardır.

MODERNA AŞISI
Tıpkı Biontech gibi FDA tarafından onaylanmış olan Moderna aşısı, RNA tabanlı bir aşı türüdür. %95 gibi yüksek bir başarı oranına sahip olması ile öne çıkan bu aşı hastalıktan korunmada ve enfeksiyonun hafif geçirilmesinde oldukça etkilidir. Aşı, etkinliğini ve tazeliğini koruyabilmesi için -20 derecede özel dolaplar içerisinde saklanmalıdır.

SPUTNİK V AŞISI
Rusya tarafından geliştirilerek üretilen Sputnik-V adlı aşı, %92 gibi yüksek bir başarı oranına sahiptir. Biontech ve Moderna gibi viral vektör tabanlı aşılar grubunda yer alan Sputnik-V, Rusya başta olmak üzere birçok ülkede kullanılmakla birlikte çeşitli ülkelerde üretimi de başlayan bir aşı türüdür. Normal soğutucu dolaplarda saklanabilmesi ve maliyetinin düşük olması, aşının önemli avantajları arasında yer alır.

SİNOPHARM AŞISI
İkinci bir Çin aşısı olan Sinopharm, %79 başarı oranı vadeden viral vektör tabanlı bir aşı olarak ortaya çıkmıştır. Birleşik Arap Emirliklerinde gönüllülük esasıyla uygulanan ve yüksek bir başarı oranı belirlenen Sinopharm aşısı, bu gelişmelerin ardından Arap ülkelerinde kullanım onayı almıştır. Fakat Peru’da yapılan çalışmalar sırasında bir denekte görülen ciddi yan etkiler ile birlikte testler bir süreliğine askıya alınmıştır.

JOHNSON & JOHNSON AŞISI
Amerika Birleşik Devletleri merkezli Johnson & Johnson adlı şirket tarafından geliştirilen Johnson & Johnson aşısı da viral vektör tabanlı aşılar grubundadır. Tek doz şeklinde uygulanan bu aşı, dondurulma ihtiyacı duymadan klasik soğutucularda saklanabilmesi sayesinde kolay dağıtım imkanı sunar.

NOT: Ne yazık ki şimdilik ülkemizde sadece sinovac ve biontech aşıları uygulanıyor bundan dolayı bu aşılar arasından seçim yapmalıyız. Burada fazla ayrıntıya girmeye gerek yok temel farkları şudur: Biontech, RNA tabanlı bir aşıdır ve yeni bir teknolojiyle üretilmiştir. Sinovac ise önceden bilinen viral vektör tekniğiyle üretilmiştir.

Viral vektör tekniğiyle ilgili daha fazla bilgi için:

RNA tabanlı aşılar hakkında daha fazla bilgi için:

KAYNAKÇA:

Tesekkurler